किसानवाणी | राज्यातील कापूस उत्पादक शेतकऱ्यांसाठी एक मोठी आनंदाची बातमी आहे. नानाजी देशमुख कृषी संजीवनी प्रकल्प (पोकरा) अंतर्गत कापसावरील गुलाबी बोंड अळीच्या (Pink Bollworm Ai Control) प्रादुर्भाव नियंत्रणासाठी यंदा आर्टिफिशिअल इंटेलिजन्स (एआय) तंत्रज्ञानाचा वापर केला जाणार आहे. केंद्रीय कापूस संशोधन संस्थेच्या माध्यमातून या प्रकल्पाची अंमलबजावणी केली जाणार असून लवकरच दोन्ही संस्थांमध्ये सामंजस्य करार होणार आहे.
राज्यातील २१ जिल्ह्यांत अंमलबजावणी – Pink Bollworm Ai Control
नानाजी देशमुख कृषी संजीवनी प्रकल्पाची अंमलबजावणी सध्या राज्यातील २१ जिल्ह्यांत केली जात आहे. त्यामध्ये विदर्भातील ११, मराठवाड्यातील ८ आणि जळगाव व नाशिक या दोन जिल्ह्यांचा नव्याने समावेश करण्यात आला आहे. या प्रकल्पाचे विशेष उद्दिष्ट हवामान बदलाच्या आव्हानांचा सामना करून शेती अधिक सक्षम बनविणे हे आहे. जागतिक बँकेच्या निधीतून या प्रकल्पासाठी आर्थिक सहाय्य पुरविले जात आहे.
गुलाबी बोंड अळीच्या नियंत्रणासाठी एआयचा प्रभावी वापर
कापूस पिकावरील गुलाबी बोंड अळीचा प्रादुर्भाव ओळखणे आणि नियंत्रित करणे ही मोठी समस्या आहे. यासाठी पारंपरिक पद्धतीत कामगंध सापळे (pheromone traps) वापरून नर पतंगांची मोजणी केली जाते. मात्र, मॅन्युअली निरीक्षण करणे वेळखाऊ आणि त्रासदायक ठरते. एआयच्या मदतीने ही प्रक्रिया अधिक सोपी आणि अचूक होणार आहे.
एआय तंत्रज्ञानाची प्रक्रिया:
- कामगंध सापळ्यात अडकलेल्या नर पतंगांची ओळख एआयद्वारे केली जाते.
- संकलित डेटा संशोधन संस्थेकडे पाठविला जातो.
- शेतकऱ्यांना वास्तविक परिस्थितीची माहिती पुरविली जाते.
- किडीचा प्रादुर्भाव वाढण्याआधीच आवश्यक उपाययोजना करता येतात.
पंजाबमध्ये यशस्वी प्रायोगिक प्रकल्प
या तंत्रज्ञानाचा प्रायोगिक वापर मागील हंगामात पंजाब राज्यातील मुक्तसर, भटिंडा आणि मानसा या जिल्ह्यांतील १८ शेतकऱ्यांच्या शेतात करण्यात आला. यामध्ये अत्यंत सकारात्मक परिणाम आढळले असून, कापूस पिकावर किडीचा प्रादुर्भाव लक्षणीयरीत्या कमी झाल्याचे दिसून आले.
महाराष्ट्रात एआयचा विस्तार
महाराष्ट्रातील २१ जिल्ह्यांमध्ये कापूस उत्पादक पट्ट्यातील ५५ उपविभागांमध्ये या तंत्रज्ञानाचा वापर करून गुलाबी बोंड अळी नियंत्रणासाठी प्रकल्प राबविण्यात येणार आहे. त्याकरिता लवकरच केंद्रीय कापूस संशोधन संस्था आणि पोकरा यांच्यात औपचारिक करार करण्यात येणार आहे.
तज्ज्ञांचे मत
विजय कोळेकर, कृषिविद्यावेत्ता, नानाजी देशमुख कृषी संजीवनी प्रकल्प: “किडीचा प्रादुर्भाव रोखण्यासाठी सातत्यपूर्ण निरीक्षण महत्त्वाचे असते. मात्र, मॅन्युअल पद्धतीत सातत्य राखणे शक्य होत नाही. एआय तंत्रज्ञानामुळे ही अडचण दूर होणार आहे.”
डॉ. वाय. जी. प्रसाद, संचालक, केंद्रीय कापूस संशोधन संस्था, नागपूर: “पंजाबमध्ये प्रायोगिक तत्त्वावर हा प्रकल्प यशस्वी ठरला असून, महाराष्ट्रात पोकराच्या सहकार्याने मोठ्या प्रमाणावर त्याची अंमलबजावणी केली जाणार आहे.”
शेतकऱ्यांसाठी क्रांतिकारी बदल
गुलाबी बोंड अळीमुळे मोठ्या प्रमाणावर कापूस उत्पादक शेतकऱ्यांचे नुकसान होत असते. पारंपरिक पद्धतीच्या तुलनेत एआयच्या मदतीने अधिक वेगवान आणि अचूक निरीक्षण होणार आहे. त्यामुळे शेतकऱ्यांना किडीच्या नियंत्रणासाठी वेळीच उपाययोजना करता येणार आहेत. हा प्रकल्प यशस्वी ठरल्यास कापूस उत्पादनात मोठी वाढ होईल आणि शेतकऱ्यांचे आर्थिक नुकसान टाळता येईल.
लवकरच या प्रकल्पाची प्रत्यक्ष अंमलबजावणी सुरू होणार असून, शेतकरी बांधवांना या नव्या तंत्रज्ञानाचा लाभ घेता यावा यासाठी शासन आणि संशोधन संस्था एकत्रित प्रयत्न करत आहेत.