Bullet Tractor: लातूर जिल्ह्यातील मुरंबी (ता. चाकूर) येथील मूळ रहिवासी मकबूल चाँदसाब शेख सध्या निलंगा येथे स्थायिक झाले आहेत. त्यांच्या कडे दोन एकर शेती असून, वडील शेती करत असताना त्यांनीही आर्थिक समस्यांमुळे शालेय शिक्षण अर्धवट सोडले. नंतर, लातूर येथे काकांच्या ट्रॅक्टर गॅरेजमध्ये काम करून ११ वर्षांचा अनुभव घेतला आणि बंधू मन्सूरभाई यांच्या गॅरेजमध्ये काम करत कौशल्य विकसित केले.
शेतकऱ्यांच्या समस्यांचा अभ्यास आणि मिनी ट्रॅक्टरची निर्मिती
ट्रॅक्टरसंबंधीच्या कामामध्ये शेतकऱ्यांसोबत अनेक ठिकाणी संपर्क साधला. शेतकऱ्यांच्या शेतात जाऊन दुरुस्ती करताना त्यांना मजूरटंचाई आणि बैल बारदाना सांभाळण्याच्या समस्यांचा अनुभव आला. यांत्रिकीकरणाची आवश्यकता लक्षात घेऊन, मकबूल शेख यांना मिनी ट्रॅक्टर तयार करण्याची कल्पना सुचली. त्यानुसार त्यांनी त्यासाठी अभ्यास सुरू केला आणि अनेक प्रयोगांनंतर २०१८ मध्ये पहिला बुलेट ट्रॅक्टर तयार केला.
बुलेट ट्रॅक्टरची वैशिष्ट्ये
मकबूल शेख यांच्या बुलेट ट्रॅक्टरमध्ये अनेक वैशिष्ट्ये आहेत. या ट्रॅक्टरचे वजन साडेचारशे किलो असून त्याची १० एचपी क्षमता आहे. एक लिटर डिझेलमध्ये एक एकर पेरणी किंवा फवारणी केली जाऊ शकते. याशिवाय पेरणी, कोळपणी, फवारणी, मळणी इत्यादी सर्व शेतकामे ट्रॅक्टरद्वारे केली जातात. एक मनुष्यही हे सर्व कामे करू शकतो. या ट्रॅक्टरचे तीन चाकी रूपात उत्पादन शक्य आहे, तर मागणीनुसार चारचाकी ट्रॅक्टरदेखील तयार केले जातात.
सध्या, मकबूलभाईंनी १६ अवजारे तयार केली आहेत, ज्यामध्ये पेरणी, कोळपणी, फवारणी, रोटाव्हेटर, सोयाबीन कापणी यंत्र इत्यादींचा समावेश आहे.
बुलेट ट्रॅक्टरला शेतकऱ्यांमध्ये पसंती
सुरुवातीला कर्नाटक (अलगुड) आणि उदगीर येथील शेतकऱ्यांना बुलेट ट्रॅक्टर विकले गेले. त्यानंतर मागणी वाढू लागली आणि सध्या महाराष्ट्र, मध्य प्रदेश, कर्नाटक, राजस्थान, आंध्र प्रदेश इत्यादी राज्यांमध्ये बुलेट ट्रॅक्टरची विक्री ४०० पेक्षा जास्त झाली आहे. प्रत्येक शेतकऱ्याला ट्रॅक्टर विकण्यापूर्वी त्याच्याशी संपर्क करून त्याला अनुभव घेण्याची संधी दिली जाते.
सोशल मीडिया आणि कृषी प्रदर्शनांमधून या यंत्राचा प्रसार होत आहे. सध्या महिन्याला आठ ते दहा ट्रॅक्टर्स तयार केले जातात, पण आगामी काळात ३० ट्रॅक्टर निर्माण करण्याचे उद्दिष्ट आहे.
किफायतशीर आणि कमी खर्चाचे यंत्र
बाजारातील मिनी ट्रॅक्टर्सच्या तुलनेत बुलेट ट्रॅक्टर किफायतशीर आहे. बाजारात चारचाकी मिनी ट्रॅक्टर्स १५ ते २० एचपी क्षमतेसह ५ लाख रुपयांपर्यंत उपलब्ध आहेत. याच्याशी तुलना करता, बुलेट ट्रॅक्टराची किंमत १.९५ लाख रुपये असून ते देखभाल खर्च कमी असलेले आहे. वजन कमी असल्याने शेतात आणि जमिनीत नुकसान होत नाही. बुलेट ट्रॅक्टर २.५ फूट रुंद जागेतही कार्यक्षम आहे आणि तो चालवणे अगदी सोपे आहे. त्याचे उदाहरण म्हणजे माटेफळ (ता. लातूर) येथील एक शेतकरी महिला याच ट्रॅक्टरच्या साह्याने मशागतीची कामे करीत असल्याचे मोठे समाधान आहे असे मकबूलभाई सांगतात.
Bullet Tractor मुळे कुटुंबाला उभारी
मकबूल शेख यांचा कुटुंबावर २०१५ मध्ये बंधू मन्सूरभाई यांचे निधन झाल्यानंतर मोठा आघात झाला. यानंतर कुटुंबाची जबाबदारी त्यांनी घेतली आणि बुलेट ट्रॅक्टर व्यवसायाच्या माध्यमातून मोठी उभारी मिळवली. पूर्वी शेतकऱ्यांकडून आगाऊ पैसे घेत बुलेट ट्रॅक्टर निर्मिती केली जात होती, पण आता ते २० ट्रॅक्टर निर्माण करण्याची आर्थिक क्षमता उभारली आहे.
भविष्याची दिशा
मकबूल शेख सध्या इलेक्ट्रीक बॅटरीवर चालणारे बुलेट ट्रॅक्टर तयार करण्याच्या अंतिम टप्प्यात आहेत. कृषी विभागाच्या अनुदानाच्या माध्यमातून या यंत्रांची चाचणी घेतली गेली आहे. २०२३ मध्ये त्याला अनुदानासाठी पात्र ठरवण्यात आले.
महत्वाचे मुद्दे
- 10 एचपी क्षमता असलेला यंत्र, पेरणी, कोळपणी, फवारणी, रोटाव्हेटर चालवणे, मळणी आदी सर्व कामे करतो.
- अर्धा लिटर डिझेलमध्ये एक एकर फवारणी होते.
- एक लिटर डिझेलमध्ये एक एकर पेरणी होते.
- एक मनुष्य सर्व कामे करू शकतो.
- दोन ओळींतील अंतरानुसार चाकांतील अंतर कमी-जास्त करता येते.
- बारा ते वीस इंचावर पेरणी असली तरी कोळपणी करता येते.
मकबूल शेख संपर्क: ९८८१४३६२६२